Het belang van architecturaal lichtontwerp

Of gebouwen en constructies nu natuurlijk of kunstmatig worden verlicht; verlichting is het medium waarmee we de kenmerken van gebouwen, kunstwerken en architectuur om ons heen kunnen zien en waarderen.

“Verlichting is zo'n groot deel van de beeldende kunst - vooral bij architectuur - dat ik er zeker van ben dat het beste dat we vandaag kunnen doen, morgen niet toereikend is.”

Richard Kelly - Architect en lichtontwerper

Om een balans tussen verlichting en architectuur te vinden, is het belangrijk om drie belangrijke aspecten van architecturale verlichting te onthouden: (1) esthetiek, (2) functie en (3) efficiëntie.

Bij een goed ontwerp wordt zoal rekening gehouden met:

• De aard van de activiteiten waarvoor verlichting wordt voorzien;
• De benodigde hoeveelheid licht;
• De kleur van het licht (RGB) of de lichttemperatuur (daglicht, neutraal wit of warm wit);
• De verdeling van licht in de ruimte, zowel binnen als buiten;
• Het effect van verlichting op de gebruiker.

Rekening houden met (1) esthetiek.

Esthetiek is waar ontwerpers en architecten zich concentreren op de impact die de balans tussen verlichting en architectuur zal hebben. Hier bepalen ontwerpers hoe ze willen dat mensen zich voelen als ze door een ruimte lopen of wanneer zij naar een gevel of voorwerp kijken. Dit aspect is vooral belangrijk voor winkellocaties.

'Buitenverlichting moet de consument naar binnen trekken terwijl de binnenverlichting hen zou moeten verbazen als ze door de deuren lopen.'

Rekening houden met de (2) functie.

Het tweede aspect, functie, kan niet over het hoofd worden gezien. We willen dat de verlichting er op een bepaalde manier uitziet, maar we moeten er ook voor zorgen dat deze het belangrijkste doel dient: ons helpen zien.

Gebieden moeten worden verlicht, zodat bewoners zich veilig voelen bij het navigeren door een kamer of een gebouw. Ze moeten de vloer en muren om zich heen kunnen zien. Daarbij komen de nuances tussen ‘belichten’ en ‘verlichten’ samen tot één geheel.

Rekening houden met (3) efficiëntie.

Het creëren van een adembenemend lichtspektakel is één ding, maar dit tegelijkertijd ook energiezuinig doen is een tweede. Enerzijds helpt led-verlichting enorm met het tegengaan van energieverspilling, anderzijds kan het juiste ontwerp ervoor zorgen dat het grootste deel van het licht zijn doel bereikt en dat er minder licht wordt verspild.

'Vooral met buitenverlichting is het van groot belang om hinder en verblinding te voorkomen.'

Accent op taak en functie met verlichting

In de lezing ‘Lighting as an integral part of Architecture’ gaat architect en lichtontwerper Richard Kelly uit van drie elementaire soorten licht. Bijzonder is de manier waarop Kelly ver op zijn tijd vooruitliep, met technieken die tot op de dag van vandaag nog steeds toegepast worden.

Het gebruik van functionele verlichting.

Functionele verlichting neemt een belangrijk aspect op zich door de ruimte functioneel te verlichten. Hiermee vestig je de aandacht op gebieden waar taken uitgevoerd kunnen worden. Door de ruimte goed te verlichten vertelt het ons precies waar we naar moeten kijken en creëert, organiseert en markeert het belangrijke elementen in de ruimte.

De toepassing van sfeerverlichting.

Sfeerverlichting dient als achtergrondverlichting die de hele ruimte verlicht. Het moet gelijkmatig en uniform zijn, geen schaduwen werpen en mensen in de ruimte een veilig gevoel geven. Door goede sfeerverlichting toe te passen kan het gevoel van vrijheid gecreëerd worden in een gekaderde omgeving, waardoor deze als prettig wordt ervaren.

Het oog op accentverlichting.

Accentverlichting is de laag van verlichting die dynamisch en kleurrijk kan zijn en heeft als doel mensen en emoties te stimuleren. Door accent te leggen op bepaalde eigenschappen, kleuren te versterken en dynamiek toe te voegen in het lichtontwerp wordt de nieuwsgierigheid geprikkeld.

De mogelijkheden van licht toepassen

Na de theoretische verklaring voor verlichting te hebben besproken, gaat hij in op de 'specifieke eigenschappen die aan licht worden toegeschreven door het regelmatig toepassen van specifieke effecten en eigenschappen van verlichting. Waaronder (1) intensiteit & helderheid, (2) diffusie, (3) kleuren en als laatste de (4) richting en beweging.

Toepassen van de juiste (1) intensiteit.

De eerste eigenschap is intensiteit en helderheid, of de 'totale hoeveelheid lichtstroom die naar een oppervlak beweegt'. Het licht dat aan de oppervlakte komt, wordt meestal gemeten in lux. Hoe hoger de luxwaarde, hoe meer licht. Het licht dat afkomstig is van het armatuur wordt omschreven als het aantal lumen. De lumenstroom geeft de totale hoeveelheid licht aan die de lichtbron zelf uitstraalt, ongeacht de richting.

Oppervlaktes zijn bepalend voor (2) de reflectie.

Diffusie is de reflectie van licht van een oppervlak zodat een invallende straal onder meerdere hoeken wordt gereflecteerd in plaats van slechts één hoek, waardoor een uniforme lichtspreiding ontstaat.

'Een lichtbron met een grote gradenbundel mag geen schaduwen produceren, terwijl een kleine gradenbundel juist scherpe schaduwen zal produceren.'

Met (3) kleuren prikkel je de zintuigen.

Kleurkeuzes kunnen psychologische en fysiologische effecten hebben. Door het gebruik van de juiste kleuren kunnen mensen een bepaald gevoel van geborgenheid krijgen. Spreekt men over kleuren, dan kan dit vanuit de basis gaan over daglicht (6500k), neutraal wit (4000k) of warm witte verlichting (3000k), maar ook RGB(W) kleuren worden veelvoudig toegepast om de juiste sfeer te creëren.

Laat je leiden door de (4) richting en beweging.

Bij het observeren van de richting van verlichting hebben onderzoeken aangetoond dat de plaatsing van lichtbronnen mensen een ander gevoel kunnen geven. Zo is er een verschil tussen verlichting op ooghoogte plaatsen, of deze onder ooghoogte te plaatsen. Verschillende toepassingen van creatief aan- of afwezig maken van verlichting zet de toon in uw lichtontwerp.

Laat u verwonderen door de kracht van licht

Architecturale verlichting is dus net zo belangrijk als de architectuur zelf. Het gebruik van verschillende materialen, kleuren en texturen met verschillende soorten verlichting kunnen invloed hebben op de manier waarop mensen zich voelen en hoe ze een ruimte ervaren. Of het nu natuurlijk of kunstlicht is, het stelt ons in staat architectuur te waarderen en aspecten op te merken die we zonder verlichting misschien niet hadden gezien.

Bronnen:

• Lighting as an integral part of Architecture | https://www.jstor.org/stable/773361?origin=JSTOR-pdf

• Architect Magazine | https://www.architectmagazine.com/technology/lighting/richard-kellys-three-tenets-of-lighting-design_o

• Archdaily | https://www.archdaily.com/501008/light-matters-richard-kelly-the-unsung-master-behind-modern-architecture-s-greatest-buildings

• Architectural lighting: designing with light and space | https://issuu.com/papress/docs/architectural_lighting_screen

• Selected works of Richard Kelly | https://iesnyc.starchapter.com/images/downloads/Richard_Kelly_Grant/rk_works_may07.pdf

Toelichting:
We streven naar nauwkeurige en actuele informatie, maar het kan voorkomen dat de informatie na verloop van tijd verouderd, incorrect en/of incompleet is. Dit artikel is geen vervanging voor ons lichtadvies en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.